Тарҳрезии хона аз рӯи Ислом
08.12.2021.
Дар замони мо мусалмонон аз шеваи зиндагии исломӣ дур шуда, манзилҳои зисташон аз мафҳумҳои исломӣ ба мисли «пӯшонидан», «нигоҳро поён кардан», роҳати ҳамсоя ва дигар мардумро нигоҳ доштан дур шудааст.
Оё барои манфиатҳои шаҳрсозӣ аз тарҳрезии хонаҳое, ки мутобиқи шариати исломӣ мебошад, истифода бурдан мумкин аст? Аллоҳи Таъоло мефармояд:
وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّن بُيُوتِكُمْ سَكَنًا
«Худованд хонаҳоеро бароятон манзил қарор додааст» (16:80).
Ислом динест, ки Худованд ба Паёмбари мо Муҳаммад (с.а.в.) нозил кардааст, то муносибати инсонро бо худаш, бо Офаридгораш ва дигарон ба танзим дарорад. Ин аст, ки мусулмон бояд рафтори худро мувофиқи ин низоми илоҳӣ, ки дар китоби Аллоҳ ва Суннати набавӣ ифода шудааст, созад. Дар зер мо асосҳои манзили исломӣ ва баъзе қарорҳои меъмориро, ки бо эътиқоди мусулмонӣ мувофиқанд, пешкаш мекунем.
Ҳуқуқи оилавӣ:
Дини Ислом дар ҷомеа ба оила аҳамияти хоса дода, аз ин рӯ фармудааст, ки нигоҳи худро поён афкананд ва ба ҳаром нигоҳ накунанд. Расули Худо (с.а.в.) фармуданд:
مَنْ أَدْخَلَ عَيْنَهُ فِي بَيْتٍ مِنْ غَيْرِ إِذْنِ أَهْلٍ فَقَدْ دَمَّرَهُ
«Ҳар кас, ки бе иҷозат ба хонаи мардум нигоҳ кунад, ин хонаро вайрон кардааст» (Иброҳими Ҳарбӣ).
Шумо метавонед ба хонаи шахсе танҳо бо иҷозати соҳибонаш ворид шавед. Худованд мефармояд:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا
«Эй касоне, ки имон овардаед! Ба хонаҳои дигарон дохил нашавед, то иҷозат наталабед ва ба сокинонашон салом нагӯед» (24:27).
Бар асоси гуфтаҳои боло мо метавонем бо итминон бигӯем, ки хона ҷои мамнӯъ аст.
Ҳуқуқи ҳамсояҳо:
Ислом ба ҳамсоягӣ низ аҳамияти хосса додааст. Азбаски мардум дар ҷомеа аз ҳамсояҳо иборатанд, эҳтиром ва мехрубонӣ нисбат ба онхо баробар ба эҳтиром ва хайрхохӣ нисбат ба тамоми ҷамъият аст. Расули Худо (с.а.в.) фармуданд:
مَا زَالَ جِبْرِيلُ يُوصِينِي بِالْـجَارِ حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيُوَرِّثُهُ
«Ҷабраил ба ман дар бораи зарурати муносибати нек бо хамсоягонро он кадар зиёд дастур дод, ки ҳатто гумон кардам, ки ҳамсоягонро ба қатори меросхӯрон дохил мекунад» (Ахмад).
Пайғамбар (с.а.в.) ҳамчунин гуфтаанд:
مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِالله وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلاَ يُؤْذِ جَارَهُ
“Касе, ки ба Аллоҳ ва Рӯзи Қиёмат имон оварда бошад, бигузор ҳамсояашро озоро надиҳад”
(Бухорӣ.) Агар шахс худро аз ҳамсоягон дар амонӣ ҳис кунад, ӯ бороҳат ва ором мешавад.
Ҳуқуқи ҷомеа:
Дар мавриди иртиботи манзил ба роҳи умумӣ, он аллакай дар Ҳадиси Расули Худо (с.а.в.) муайян шудааст:
«Аз ҷамъомадҳои канори роҳ эҳтиёт шавед!» Мардум гуфтанд: «Аммо дар он ҷо мо метавонем ҷамъ шуда, бо ҳамдигар сӯҳбат кунем!» Сипас Паёмбар (с.а.в.) фармуданд: «Агар дар ҳақиқат зарурати ҷамъшавӣ пеш ояд,, ҳадди ақалл ҳаққи роҳро бидиҳед!». Мардум пурсиданд: «Ҳаққи роҳ чӣ маъно дорад?». Гуфтанд: «Яъне нигоҳро поён кардан, ба касе зиён нарасондан, ба саломҳо ҷавоб додан, ташвиқ кардан ба маъруф ва нигоҳ доштан аз мункар.» (Бухорӣ).
Ҳадис нишастан дар роҳҳоро бо калимаи «эҳтиёт шавед» манъ кардааст, ки одатан вайронкунандагони ин тартибот муҷозот карда мешаванд. Ва агарчи баъд аз он дар ҳадис иҷозат дода шудааст, ки он дар ҳолатҳои ногузир анҷом дода шавад, он танҳо ба шартҳои сахт вобаста аст. Хона ҷойест, ки дар он бегонагон чизҳои манъшударо бояд набинанд ва набояд дар роҳ сохта шавад, то ба ҳадиси Расули Худо (с.а.в.) мухолифат накунад.
Дахлнопазирии манзил:
Дараҷаи баланди дахлнопазирии манзилро таъмин кардан лозим аст. Қисмати хона, ки ба ҳаёти шахсии оилавӣ бахшида шудааст, аз қисми дуюм бояд ҷудо бошад, ки ба он одамони ношинос даромада дар қисми дигар чӣ ҳодиса рӯй дода истодааст, фаҳмида наметавонанд, қисмати дуюмро шунавидан ва дидан имконнопазир мегардад. Ин принсип ба тарҳрезии умумии хона таъсир мерасонад.
Ин нуқтаҳо бояд ҳангоми сохтани хона амалӣ карда шаванд. Дар ин мақола мо баъзе роҳҳои ҳалли онро, ки дар асри тиллоии Ислом дар меъморӣ пайдо шудаанд, дида мебароем.
Дар мавриди ҳалли аввалини марбут ба ҳаёти дарунӣ, он бо мафҳуми «ҳавлӣ» ифода ёфтааст, ки бояд дар кӯча, вале пинҳон аз чашми мардум буданро таъмин намояд. Саҳни ҳавлӣ комилан маҳкам карда мешавад ва танҳо аз деворҳои берунии ҳавлӣ ба кӯча сӯрохиҳои хурде дошта метавонанд, ки одатан хеле баланд ҷойгиранд.
Дар мавриди ҳалли дуюм бошад, он «бодгир (шамолрав)» аст, ки дар навбати худ бояд ба манзил мутобиқ карда шавад, то барои сокинонаш бароҳатии комил фароҳам оварад.
Ҳавлӣ:
Дарҳои манзил бояд ба ҳавлӣ кушода шавад ва ҳавлӣ вазифаҳои зеринро иҷро мекунад:
- Ин фазои кушоди дохили биноест, ки имкон медиҳад, то инсон аз ҳавои беруна ва табиат баҳра барад.
- Ҳуҷраҳои манзил дар атрофи ҳавлӣ ҷойгир шудаанд, ки ин ба принсипи дахолатнопазирии сокинон дар равиши ҳаёти оилавии онҳо мусоидат мекунад.
- Ҳавлӣ ҳамчун ҳавонигаҳдор (термостат) амал мекунад, зеро ҳавои сард шабона дар он ҷамъ мешавад, ки ба туфайли он дар давоми рӯз ҳарорати паст нигоҳ дошта мешавад. Хамин тавр, вай дар давраи аввали рӯз ба паст шудани ҳарорати дохили бино ёрй мерасонад, зеро он қисми зиёди фарши саҳни хавлиро соя мекунад, инъикоси нури офтобро кам мекунад ва имкон медихад, ки майдони сабзу хуррам барпо карда шавад ё фаввора гузошта мешавад. Ҳавлӣ барои кам кардани дурахши офтоб, нигоҳ доштани ҳарорати ҳаво ва баланд бардоштани намӣ хизмат мекунад.
- Сокинон шоми худро дар саҳни ҳавлӣ, дур аз чашми мардум гузаронида лаззат мебаранд, бахусус дар тобистон, дар фазои бароҳат бо ҳарорати мӯътадил. Дар бисёре аз кишварҳои гарм, сокинон ҳатто метавонанд дар ҳавлӣ хоб кунанд, то аз гармии шадид дар дохили хона канорагирӣ кунанд ва аз ин рӯ, мамнӯъият дар хона боқӣ мемонад.
Бодгир:
Ҳаёти мусулмонон дар дохили хона тақозо мекунад, ки хона комилан баста бошад ва баромади ҳуҷраҳо танҳо ба ҳавлӣ дастрасӣ дошта бошанд. Дар баробари ин, деворҳои берунӣ сӯрохиҳои хурд доранд. Меъмор бояд барои ҳаракати ҳаво дар дохили хона як ҳалли оқилонаи меъмориро пайдо кунад, то бароҳатии ҳавои мӯътадилро таъмин кунад. Ҳар як қисми сояафкан бо ҳаракати ҳаво ҳарорати пастро нигоҳ медорад ва ҳаракати ҳаво барои сабук кардани иқлими сахти хушк кӯмак мекунад ва турбинаҳои шамолиро дар тарҳрезии манзил, бахусус дар иқлими гарм ва хушк афзалият медиҳад.
Дар шароити иқлими гарм ва намнок харакати баръакси ҳаво хангоми аз атрофи бино гузаштани чараёни ҳаво ба амал меояд. Дар атрофи қисми шамолхӯр минтақаи фишори баланд ба вуҷуд меояд. Вақте ки байни ду қисм фишори фарқкунанда вуҷуд дорад, дар дохили бино ҷараёнҳои ҳаво ба вуҷуд меоянд, агар сӯрохиҳои мувофиқ мавҷуд бошанд. Пас аз он ҳаво аз минтақаҳои фишори баланд ба минтақаҳои фишори паст мешитобад, бинобар ин, ҳар қадар бино ба самти шамол перпендикуляр бошад, ҳамон қадар ҳаво бештар ворид мешавад. Бар асоси ин метавон гуфт, ки ҳадафи чархаи бодии табиӣ таъмини гардиши табиии ҳаво ва сардшавии дохили бино мебошад.
Азбаски дар аксари маворид утоқҳо ҳамсоя буда, рӯи деворҳо аз омилҳои иқлимии беруна таъсир намерасонанд, чархҳои бодӣ дар аксари шаҳрҳои исломӣ ҳамчун як системаи кондитсионерии доимӣ истифода мешаванд ва арзиши он дар муқоиса бо системаҳои хунуккунии муосир арзон аст. Мо набояд фаромӯш кунем, ки ғалтаки шамол вентилятсияи сунъӣ нест, балки хунуккунии табииро эҷод мекунад.
Шаҳри Исломӣ:
Дар шаҳрҳои исломӣ дарёфти роҳҳои меъмории ба эътиқоди мусулмонӣ муҳим аст ва мо бояд рушди шаҳрро бо мероси бостонии худ аз нигоҳи сохтмон ва дигар корҳои муҳандисӣ пайванд кунем ва манзараи комили шаҳри исломӣ, ки аз ҳама шаҳрҳои дигар фарқ мекунад, пайдо кунем.
Адабиётҳо:
- «Мероси меъмории исломӣ дар Миср», Солиҳ Ламей Мустафо.
- «Таъсири иқлим ва меъмории араб», Муҳаммад Бадруддин ал-Хаулӣ.
- «Андешаҳои Қуръонӣ» дар маҷаллаи «Олам ул-бина», Ҳозим Муҳаммад Иброҳим.
Мухаммад Аззам
Ислом
