Нигоҳубини моликияти ҷамъиятӣ.
«Абдуллоҳ ибни Саид… аз Ибни Аббос (р) ба мо нақл кард:» Паёмбари Худо (с.а.в) фармуданд:
اَلْمُسْلِمُونَ شُرَكَاءُ فِي ثَلَاثٍ فِي الْمَاءِ وَالْكَلَإِ وَالنَّارِ
«Мусалмонон дар се чиз шарик ҳастанд: об, чарогоҳ ва оташ.»1 Ин ҳадисро Абӯдовуд низ овардааст. Дар нусхаи дигаре аз Ибни Аббос (р) дар охир иловае омадааст:
وَثَمَنُهُ حَرَامٌ
«… [гирифтани] нархе барои он ҳаром аст.»
Аз Абӯҳурайра (р) ривоят аст, ки Паёмбар (с.а.в) фармуданд:
ثَلَاثٌ لَا يُمْنَعْنَ المَاءُ وَالْكَلَأُ وَالنَّارُ
«[Ҳеҷ кас] аз истифодаи се чиз манъ карда намешавад: об, чарогоҳ ва оташ.»2
Ин ҳама аз он шаҳодат медиҳад, ки одамон ба об, чарогоҳ ва оташ ҳуқуқҳои якхела доранд, яъне ҳеҷ як шахс наметавонад онҳоро моликияти хусусӣ гардонад. Аммо бояд қайд кард, ки калимаҳои дар ҳадис зикр шудаанд, калимаҳои категорияи «исми ҷамид» (исмест, ки аз он калимасозӣ ва тобиши калима карда намешавад) мебошанд, ин маънои онро дорад, ки дар ҳадис иллат нест. Агар мо аз ин оғоз кунем, маълум мешавад, ки дар ҳадис иллат мавҷуд нест, бинобар ин, касе гумон мекунад, ки танҳо се чиз метавонад моликияти ҷамъиятӣ бошад ва сифатҳои онҳо ҳамчун ашёи эҳтиёҷоти ҷамъиятӣ ба назар гирифта намешаванд.
Аммо, ҳангоми омӯзиши дақиқи ин масъала, метавон дарёфт, ки Паёмбар (с.а.в) ба шахсон иҷоза додаанд, ки моликияти хусусии обро дар Тоиф ва Хайбар ба даст оранд. Сокинони онҳо воқеан онро барои обёрӣ кардани зироатҳо ва боғҳои худ соҳиб буданд. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки ҳангоми соҳиб шудан ба об ба назар гирифта мешуд, ки он об аст, на аз эҳтиёҷоти мардум, пас Ӯ (с.а.с) намегузоштанд, ки одамон онро ҳамчун моликияти хусусӣ қабул кунанд.
Аз ин рӯ, аз суханони Паёмбар (с): «Мусалмонон дар соҳибии се чиз шарики ҳам ҳастанд …» — ва иҷозати ӯ барои шахсони алоҳида барои соҳиб шудан ба об дар шарикӣ дар об, чарогоҳ ва оташ иллат ҳисоб карда мешавад. Иллат аз он иборат аст, ки ин гуна ашё ба ниёзҳои ҷомеа марбутанд, яъне мавҷуд будан ё набудани ашёи ҳавасманд (маалул) танҳо ба иллат вобаста аст.
Аз ин рӯ, ҳама объектҳое, ки ба эҳтиёҷоти ҷамъиятӣ мувофиқат мекунанд, моликияти ҷамъиятӣ ҳисобида мешаванд. Ва муҳим нест, ки сухан дар бораи об, чарогоҳ, оташ ё чизи дигар меравад, яъне. муҳим нест, ки ашёи додашуда дар ҳадис зикр шудааст ё на. Дар ҳолате, ки ашё ниёзи ҷамъиятӣ шуданро қатъ кардааст, ҳатто агар дар ҳадисе аз қабили об зикр шуда бошад, пас ин ашё дигар ба моликияти ҷамъиятӣ тааллуқдор намешавад. Ин маънои онро дорад, ки объект аллакай метавонад ба он ашёе тааллуқ дошта бошад, ки ба моликияти хусусӣ иҷозат дода мешавад. Меъёри муайян кардани он чизе, ки ба эҳтиёҷоти ҷамъиятӣ тааллуқ дорад, ҷанбаи зерин хоҳад буд: набудани чизе дар деҳа, шаҳр ё давлат одамонро водор мекунад, ки дар ҷустуҷӯи он пароканда шаванд. Чунин чиз объекти дорои эҳтиёҷи ҷамъиятӣ ба шумор меравад, ба монанди манбаъҳои об, ҷангалҳо барои ҳезум, чарогоҳҳо барои чорво ва ғайра.»3
Аз китоби «Панҷоҳ ҳадис оиди сиёсати Шаръӣ», муаллиф — Исмат Авни Салим ал-Ҳаммурӣ.
- «Сунан» -и Ибни Моҷа. Албанӣ дурустии онро тасдиқ кардааст.
- «Сунан» -и Ибни Моҷа. Албанӣ дурустии онро тасдиқ кардааст.
- «Низоми иқтисодӣ» -и Такиёуддини Набҳонӣ.
